انسان به عنوان موجودي فعال در محيط زيست، با توجه به خصوصيات منحصر به فردي كه دارد از جمله قدرت تفكر و بهره كشي واستثمار، از زماني كه پاي در عرصه حيات گذاشت به دنبال استفاده از امكانات محيط، براي زندگي خود و به دست آوردن آسايش بوده است. اما با توجه به رشد و توسعه جوامع و استفاده بي اندازه در ابعاد مختلف از طبيعت و سوء استفاده عده اي، نابودي حيات بعضي موجودات و اختلال در محيط زيست هاي مختلف اتفاق افتاد. در اين ميان انسان هاي متفكر و آينده نگر و دوست دار محیط زیست، تلاش وافري كردند تا استفاده از طبيعت، به حالت تعادل توأم با تعامل و محبت بازگردد و در ازاي استفاده از طبيعت، نيازهاي اساسي طبیعت نيز برآورده شود تا به واسطه آن، ادامه حيات انسان، ميسر گردد.

طی دهه های گذشته، با افزايش فناوريها در بهره برداري از منابع طبيعي، تعادل زيست محيطي، به زيان طبيعت بر هم خورده كه پديده اي اسفبار و گاه جبران ناپذير بوده و در ربع قرن اخير از مرز تحمل زمین گذشته است. واقعيت امر اين است كه امروزه گذر به شيوه مشاركتي درتصميم گيري ها ، برنامه ريزي و اداره امور، گريز ناپذير و ضروري به نظر  مي رسد زيرا از يك سو، ظرفيت ها براي جلب مشاركت و حضور مردم بالا رفته و از سوي ديگر مسائل محیط زیستی پيچيده تر از آن است كه به وسيله تعداد معدودي قابل حل باشند .

 گردشگرانی که زباله ها را از فراز کوه های بلند به پایین دست می آورند، تشکل هایی که به صورت نوبتی در جای جای این سرزمین به پاکسازی سواحل، رودخانه ها، و دامنه های کوهستان ها مشغول اند، اعتراض به قطع درختان و آزار حیوانات، برپایی اجتماعات گوناگون برای جانبداری از طبیعت پاک وحفظ گونه های زیستی، همگی بخشی از آگاهی و رفتارهای روبه رشد محیط زیستی ایرانیان را به نمایش می گذارد و به مثابه فصل جدیدی از جنبش های نوین محیط زیستی در ایران است، اما تا رسیدن به جایگاهی که مراقبت از محیط زیست در تمامی عرصه ها به صورت یک فرهنگ درآید و درقالب رفتارهای روزمره فردی و اجتماعی نمود یابد، هنوز راه درازی در پیش داریم. 

دربرخی کشورها، مردم همان گونه که به خرید روزانه می روند به جزئیات مرتبط به حفظ محیط زیست نیز توجه دارند. این عادت های مفید، ورای احساس" نیاز " ما به طبیعت وحفظ گونه های زیستی است و شکلی مسئولیت پذیر و نهادینه به خود می گیرد. 

هرچند ساده اندیشانه است که گمان کنیم اخلاق به تنهایی می تواند مارا از ورطه تباهی زمین، این زیستگاهی که تنها خانه ماست نجات دهد. علاوه بر اخلاق، مجموعه سازواره هایی از قوانین و تدابیر اقتصادی ، فنی و علمی و همچنین بسط آموزش همگانی نیز ضرورت دارد.

هرچند افزایش دیدگاه همگانی جامعه ما در دهه های اخیر ازجمله توجه به علل بروز بحران های محیط زیستی درعرصه های بومی و جهانی، نشان دهنده تحولی امید بخش است، اما با نگاهی عمیق تر می توان پی برد تا زمانیکه مسئولیت پایدار نسبت به حفظ محیط زیست، همراه با شناخت عمیق از تعادل زیستی و تاثیرات متقابل رفتار انسان و بوم زیست ها بر یکدیگر، درتک تک افراد جامعه شکل نگیرد، ممکن است همواره با این تناقض روبه رو شویم که بخشی از رفتار ما نمایانگر جانبداری از حفظ محیط زیست و توسعه پایدار باشد ، اما در بخشی دیگر مرتکب اعمالی شویم که اکوسیستم را به نابودی سوق دهد. 

شاید اگر این آگاهی ها وجود می داشتند، بخش بزرگی از سرمایه و نقدینگی این مملکت به صورت ویلاهای گرانقیمت در مناطق حساس حاشیه رودخانه ها ودریاها، بلوکه نمی شد و به جای آن مجموعه ای از هتل ها و متل ها از طریق سرمایه گذاری دولت و بخش خصوصی با تعرفه های خدمات رسانی گوناگون و متناسب با درآمد متفاوت افراد و با مکانیابی درست و به دور از نقاط بحرانی اکوسیستم، برپا می شد و بخشی از صنعت گردشگری بدون رواج مشاغل سیاه، نابودی اراضی کشاورزی و به خطر افتادن محیط زیست ، بنیان گذاشته می شد. 

امروزه درحالیکه برای فجایع زیست محیطی اشک می ریزیم، ممکن است ناخودآگاه و  بی آنکه متوجه باشیم، خود بخشی از همان جامعه ای باشیم که در نهایت غفلت، اما با شیفتگی بی پایان در تخریب آن، سهیم شده باشیم. این تضاد و کمبود آشکار ناشی از فقرآگاهی ها و فرهنگ مراقبت از محیط زیست در جامعه ماست و تا این کاستی برطرف نشود، فجایعی نظیر تصرف حریم رودخانه ها و دریاچه ها، شکارغیرمجاز  و دامگذاری وشکارپرندگان مهاجر، پاکتراشی جنگل های شمال و ... ادامه خواهد داشت.

لازم به ذکر است حرکتهای مثبت و موثری مانند کنار گذاشتن افتخاری شکار، آزاد کردن پرندگان، تحریم خرید و فروش گونه های زیستی نایاب، وگنجاندن مطالب مفید محیط زیست در کتب درسی، می تواند پیش درآمد امیدبخشی برای دستیابی به آگاهی جمعی پیش گفته شده، باشد. 

ترویج فرهنگ مراقبت همه جانبه از محیط زیست و افزایش آگاهی عمومی این حسن را دارد که به مرور زمان به مطالبات جمعی تبدیل می شود و مدیران و تصمیم گیران مطابق قانون، پاسخگوی این مطالبات خواهند شد.
 

سمانه عزیزی